W 2003 roku Rada Europy opublikowała dokument: Opinia nr 190/2002, Strasburg dnia 23 maja 2003.
Poniżej podaję jego streszczenie posiłkując się roboczym tłumaczeniem widniejącym na stronie PKW, które zniknęło w 2015 roku.
Nadmienię, że kodeks dobrej praktyki ma charakter normatywny zaś krajowe kodeksy wyborcze mają charakter egzekucyjny.
Kodeks ma dwa działy: wytyczne oraz raport wyjaśniający. Ponadto każdy dział składa się z dwóch części, z których pierwsza obejmuje definicję i praktyczne implikacje zasad europejskiego dziedzictwa wyborczego, a druga warunki niezbędne do ich stosowania.
Szkieletem niniejszego streszczenia jest spis treści ww. Opinii. Wypełniają go ciekawsze wyimki dla polskiego czytelnika, pochodzące z oryginału, bez wtrąceń własnych.
WPROWADZENIE
A. WYTYCZNE DLA WYBORCÓW
I. Zasady Europejskiego Dziedzictwa Wyborczego
Pięcioma zasadami stanowiącymi europejskie dziedzictwo wyborcze są: powszechność, równość, wolność, tajność i bezpośredniość wyborów. Ponadto wybory muszą być przeprowadzane w regularnych odstępach czasu.
1. Zasada powszechności wyborów
1.1. Reguła i wyjątki
Powszechne prawo wyborcze oznacza w zasadzie tyle, że wszyscy ludzie mają prawo wybierania i kandydowania w wyborach. Prawo to może, a nawet powinno być podporządkowane pewnym warunkom:
a. Wiek:
b. Narodowość:
c. Zamieszkanie:
d. Pozbawienie prawa wybierania i kandydowania
1.2 Rejestry wyborców
1.3 Zgłaszanie kandydatów (i – vi)
i. Zgłoszenie indywidualnych kandydatów lub listy kandydatów może być uwarunkowane zebraniem minimalnej liczby podpisów,
ii. Prawo nie powinno wymagać zebrania podpisów w liczbie większej niż 1% wyborców w danym okręgu wyborczym,
vi. Jeżeli istnieje wymóg depozytu, winien być on zwracany, gdy kandydat lub partia przekroczy pewien próg uzyskanych głosów; suma i wymagany próg nie powinny być nadmierne.
2. Zasada równości wyborów
2.1. Równość prawa głosu
2.2. Równość siły głosu
2.3. Równość szans
2.4. Równość a mniejszości narodowe
2.5. Równość a parytet płci
3. Zasada wolności wyborów
3.1. Wolność wyborców w kształtowaniu swojej woli
3.2. Wolność wyborców w wyrażaniu swojej woli i zwalczanie oszust wyborczych
4. Zasada tajności wyborów
5. Zasada bezpośredniości wyborów
6. Częstotliwość wyborów
II. Warunki wdrażania niniejszych zasad
1. Poszanowanie praw podstawowych
2. Poziomy regulacji i stabilność prawa wyborczego
3. Zabezpieczenia proceduralne
3.1. Organizacja wyborów przez bezpartyjny organ
3.2. Obserwacja wyborów
3.3. Skuteczny system odwoławczy
4. System wyborczy
Każdy system wyborczy respektujący wyżej wymienione zasady może być stosowany.
B. RAPORT WYJAŚNIAJĄCY
Uwagi ogólne
1. Obok praw człowieka i rządów prawa, demokracja jest jednym z trzech filarów europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego, jak również Rady Europy. Demokracja jest nie do pomyślenia bez wyborów przeprowadzanych zgodnie z pewnymi zasadami, które nadają im demokratyczny charakter.
2. Zasady te są specyficznym przejawem europejskiego dziedzictwa konstytucyjnego, które mają prawo być określone jako "europejskie dziedzictwo wyborcze". Dziedzictwo to obejmuje dwa aspekty, pierwszy, stanowiący jądro, jakim są konstytucyjne zasady prawa wyborczego, takie jak powszechne, równe, wolne, tajne i bezpośrednie prawo wyborcze i drugi aspekt, że prawdziwie demokratyczne wybory można przeprowadzić wówczas, gdy są spełnione pewne podstawowe warunki demokratycznego państwa, opartego na rządach prawa, takie jak: podstawowe prawa, stałość prawa wyborczego i skuteczne gwarancje proceduralne. /.../
I. Podstawowe zasady europejskiego dziedzictwa wyborczego
Wprowadzenie: zasady i ich podstawa prawna
1. Powszechne prawo wyborcze
2. Równe prawo wyborcze
3. Wolne prawo wyborcze
4. Tajne prawo wyborcze
5. Bezpośrednie prawo wyborcze
6. Częstotliwość wyborów
II. Warunki wdrożenia niniejszych zasad
1. Poszanowanie praw podstawowych
2. Poziomy regulacyjne i stabilność prawa wyborczego
3. Gwarancje proceduralne
Wnioski (pkt 114)
114. Przestrzeganie pięciu fundamentalnych zasad leżących u podstaw europejskiego dziedzictwa wyborczego (powszechność, równość, wolność, tajność i bezpośredniość wyboru) stanowi esencję demokracji. Zasady te pozwalają urzeczywistniać demokrację w różny sposób, lecz w określonych ramach. Ramy te wynikają przede wszystkim z interpretacji wymienionych zasad; niniejszy tekst zakreśla minimalne warunki, które muszą być spełnione dla ich zachowania. Z drugiej strony nie wystarczy, by prawo wyborcze (w wąskim ujęciu) zawierało przepisy współbrzmiące z zasadami dziedzictwa wyborczego Europy: te ostatnie muszą zostać wcielone w życie, a wiarygodność procesu wyborczego musi być gwarantowana. Po pierwsze, prawa fundamentalne muszą być respektowane, po drugie, stabilność reguł musi wykluczać jakiekolwiek podejrzenie manipulacji. I na koniec, ramy proceduralne muszą pozwalać, by przyjęte zasady zostały skutecznie wdrożone.
Oryginał Opinii nr 190/2002 jest tutaj:
https://www.venice.coe.int/images/SITE%20IMAGES/Publications/Code_conduite_PREMS%20026115%20GBR.pdf